simya nedir simyacı kimdir sağlam arşiv

Morienus yedinci asırda Kudüs yakınlarında dağlarda yaşayan bir münzeviydi. Oradaki Hıristiyan kilisesine her yıl büyük çapta altın göndermesi Arap kralı Halid'in dikkatini çekmişti ve sonuçta Kralı Simya sırlarına inisiye etti. Cabir (Geber, 8. asır) ve ibni Sina (Avicena, 10. asır) riyazetli Sufi tarikatlarına inisiye simyager ve hekimlerdi. Sufizm islam mistisizmde ilahi Birliğe ulaşmada tefekkürü öngören bir zahitlik yoludur. Simyager Roger Bacon (1214-1292) bir Fransiska keşişiydi . Bir süre Fransiska örgütüne bağlı olan Raymond Lully (1235-1315), Arnold de Villanova tarafından inisiye edildi. Lully'de bir Benedik keşişi olan ve bir süre Westminister Manastırının Baş Rahibi olduğu öne sürülen John Cremer'i inisye etmişti. Albertus Magnus (1193-1280) ve saygı değer öğrencisi Thomas Aquinas (1225-1274), her biri simya filozofları tarihinde üstad mertebesine ulaşmış Dominik keşişlerdi. Şüphesiz on dördüncü asrın en meşhur üstadlarından Nicholas Flamel simya "Büyük Çalışması" Magnum Opus'u, dindar Yahudilerinin Roma vergilerini ödemelerine yardımcı olmak üzere yazılmış klagib "Yahudi Abraham'ın Kitabı"nı deşifre ettikten sonra başarmıştı. Flamel esrarengiz bir şekilde elde edilen bir serveti Paris'te hastane inşası ve kilise onarımı için kullandığı kaydedilmiştir. On beşinci yüzyılın en ünlü üstadı efsanevi Benedik keşişi ve Erfurt'taki San Pedro Manstırının Baş Rahibi Basil Valentine'di. On beşinci asrın diğer büyük bir simyageri Kudüs'lü San John Şövalyeleri örgütüne 100 bin ingiliz Sterling değerinde simya altını bağışladığı kaydedilen ve bir Karmelit keşişi olan Sir George Ripley'di. Papa John XXII'da (1316-1334) bir simya üstadı olarak kaydedilmiştir ve dönüştürmeyle ilgili önemli bir simya eseri ona atfedilmiştir. Çalışmalarının bir ürünü olduğu rivayet edilen kayda değer ve menşei esrarengiz bir servet olan on sekiz milyon florinlik altın külçeyi kiliseye vasiyet etmişti. Dom Anthony-Joseph Pernety (1716-1796), bir Benedik keşişi, yakın zamanlarda yeninden basılan açık ve sarih bir angiblopedi tarzında yazılan bir Simya klasiğini yazmıştı. Hatta Martin Luther bile Simya için "... sadece pratik yararından değil, fakat kilise doktrinlerini doğruladığı için... " simyayı övgüye laik görmüştü. Prestijli dergi Nature'de yakın zamanda yazılan bir makalede Sir Isaac Newton'nın Simya ile ilişkisini incelemeye aldı. Bu denli önemli ve ünlü insanların zihninde simyaya yer verilmesi saçmalıktan mı ibarettir?

Bilim tarihi yazımında kısa süre önce ortaya çıkan Simya ile ilgili perspektif değişimi kendi başına önemli bir kültürel olgudur. Bu yeni yaklaşımı, J. Needham ve N. Sivin’in Çin Simyası hakkındaki yapıtlarında, P. Krauss ve H. Corbin’in islam Simyası ile ilgili araştırmalarında, H. T. Shephard’ın Helenistik dönem ve W. Pagel ile A. G. Debus’un Rönesans dönemi ve sonrası üzerine gerçekleştirdikleri incelemelerde gözlemlemek olasıdır.

Simyayı, kendi özgün bağlamı içinde ve daha doğru bir biçimde kurgulayabilmek için akılda tutulması gereken temel öğe şudur: Simya, varolduğu tüm kültürlerde her zaman bir ezoterik ya da mistik geleneğe sıkı sıkıya bağlı olmuştur; Simya, Çin’de Taoculuk ile, Hindistan’da Yoga ve Tantra ile, Helenleşmiş Mısır’da Gnosis ile, islam ülkelerinde Tasavvuf akımları ile, Ortaçağ ve Rönesans boyunca Batıda Hermetizm, Kabala ve Hıristiyan Gizemciliği ile iç içe geçmiş biçimdedir. Özetle, tüm simyacılar kendi sanatlarının, önde gelen gizemci ya da içrek geleneklerin amaçlarına benzer amaçları olan ezoterik bir teknik olduğunu ifade etmişlerdir.

Bazı Simya uygulamalarının kendine özgü tekil nitelikleri bir yana bırakılırsa, üzerinde titizlikle durulması gereken en önemli genel nitelik “Giz” konusu, doğrusu Simya teknikleri ve öğretilerinin ezoterik bir biçimde aktarımı sorunudur. iS. 2. yüzyıldan kaldığı sanılan ve en eski Helen Simya metni olarak bilinen “Phygibe Kai Mystike”, bu kitabın bir Mısır tapınağının sütunlarından birinin içine gizlenmesini ve sonradan bulunmasını anlatmaktadır. Klagib bir Hint Simya çalışması olan “Rasarnava”nın giriş bölümünde Tanrıça Şiva, “Jivan-mukta” (yaşarken özgür olan kişi) olabilmenin gizini tanrıların bile bilmediğini söylemektedir. Çinli simyacıların en ünlüsü olan Ko Hung (260 – 340), gizin önemi üzerinde ısrarla durmaktadır: “Giz, etkili reçeteler demektir…yazılı olan maddeler pek sıradan, olağan maddelerdir, ama ilgili formül bilinmiyorsa, bu maddeleri nitelendirmek olanaksızdır.” Simya metinlerinin bilinçli olarak düzenlenen anlaşılmazlığı, Rönesans sonrası Batı yazımında neredeyse ortak bir nitelik kazanmıştır. “Rosarium Philosophorum”da bir simyacı şöyle demektedir: “Yalnızca Felsefe Taşı’nı üretmeyi bilen kişiler, Felsefe Taşı hakkındaki sözleri anlayabilirler.” Üstelik Rosarium, bu konuların “gizemli bir biçimde” aktarılması gerektiği hakkında okuyucuyu uyarmaktadır. Kısacası, bir “Gizli Dil” ile karşı karşıya bulunmaktayız. Kimi yazarlara göre, “gizi kitaplarda açıklamamak üzerine yemin edilmesi” bile söz konusu olmuştur.

Simya ile ilgili yazım ikinci gruba girer; Çinli, Hintli, Müslüman ve Avrupalı simyacıların yazıları, hastaları iyileştiren, insan yaşdıbını uzatabilen, metalleri yetkinleştiren yani altına dönüşmelerini sağlayan ve insana ölümsüzlük veren yöntem, deney ve formülleri içermektedir. Bu sonuçların elde edilebiliyor olması, giz ve gizlilik ilkelerinin ortadan kalkmasına yol açmaz. Ko Hung’a göre, iksiri elde eden ve böylece ölümsüz (Hsien) olan kişiler dünyada dolaşmaya devam ederler, ancak ölümsüz olduklarını saklarlar ve onların bu niteliklerini sadece diğer simyacılar fark edebilir. Hindistan’da ise, Sanskritçe ya da gizli dillerle yazılmış olan ve “Siddhi”lerden söz eden geniş bir edebiyat vardır (Siddhi’ler, kendilerini nadiren açığa veren, yüzyıllar boyunca yaşayan yogi simyacılardır). Orta ve Batı Avrupa’da da aynı inanç ile karşılaşılır: kimi simyacılar ve hermetistlerin, kimselere belli etmeden sonsuza kadar yaşadıkları varsayılır (Nicolas Flamel ve eşi Pernelle örneğindeki gibi). Aynı mit 17. yüzyılda “Rose-Croix”lar hakkında, 18. yüzyılda ise daha popüler bir biçimde gizemli Saint-Germain Kontu hakkında da yayılmıştır.

“Uzun süren karanlık çağların ardından yeniden ortaya çıkartılan özgün gizler ve bugün bu gizlere sahip olup çalışmalarını herkesten saklayan inisiyeler” biçiminde geliştirilen mitolojik örgü, Simyanın anlaşılabilmesi için büyük önem taşımaktadır. Simyada “Opus” (yapıt) bir inisiyasyon sürecidir, yani insanın varlık koşullarını kökten değiştirmeyi amaçlayan bir dizi özel deneyimler silsilesidir. Ne var ki, başarıya ulaşan simyacı, ulaştığı yeni varlık biçimini herkesin anlayacağı bir dille ifade edemez, “gizli” bir dil kullanmak zorunluğunu duyumsar. Diğer taraftan, şaşırtıcı derecedeki uzun yaşdıbını ya da ölümsüzlüğünü gizlemelidir. Bu gizliliğin nedeni, Budha’nın “Bhikku”lardan mucizevi güçlerini gizlemelerini istemesindeki nedenle aynıdır: “cahillerin aklı karışabilir ve masumlar yoldan çıkabilir”.

Simyanın kökenleri bir yana bırakılsa da; sağlık, uzun yaşam, metallerin altına dönüştürülmesi, ölümsüzlük iksirinin hazırlanması gibi Simya amaçlarının Doğuda olduğu gibi Batıda da çok uzun bir geçmişe sahip oldukları açıktır. Bu geçmiş, oldukça anlamlı bir biçimde, belirgin bir mitsel-dinsel yapıya bağlanmaktadır. Gerçekten, insana uzun yaşam, gençlik ya da ölümsüzlük sağlayan bir su kaynağı, bir ağaç ya da bir bitkiden söz eden sayısız mit vardır: Hint Veda’larında “Soma”, iran’da “Hacma”, Helenler’de “Ambrosia”, Keltler’de ölümsüzlük besininin bulunduğu efsanevi kazan, Gençlik Pınarı, mucize yaratan otlar ve ulaşılması çok zor olan bir ağacın gençlik veren meyveleri. Tüm Simya geleneklerinde, ama özellikle Çin Simyasında, bazı özel meyve ve bitkiler sonsuz gençliğin ele geçirilmesinde ve yaşamı uzatma sanatında büyük öneme sahiptirler.

Arkaik bir mitsel şema ile Simya arasındaki süreklilik, “kökenlere simgesel geri dönüş töreninin” uyarlanması ve yorumlanmasında çok daha açık biçimde görülür. Örneğin eski Hindistan’da, inisiyasyon töreninin arketipi olan “Diksa” ritüeli ayrıntılı olarak bir “regressus ad uterum” (ana rahmine geri dönüş) temsilidir. Aday, ana rahmini simgeleyen bir kulübeye kapatılır; adayın dölüte dönüştüğü varsayılır; kulübeden çıkış rahimden çıkan dölütü simgeler ve adayın “tanrılar evrenine doğduğu” söylenir. Hindistan’ın en ünlü tıp uzmanlarından Caraka, hastaları iyileştirmek ve yaşlıları gençleştirmek için benzer bir tedavi önerir: hasta, karanlık bir odaya kapatılarak “regressus ad uterum” konumuna sokulur. “Ayurveda”nın bir bölümü özellikle gençleşmeye ayrılmış olup bu bölümün adı, tam karşılığı “Özsu Yolu” anldıbına gelen “Rasayana”dır. Ancak Rasayana sözcüğü Simya anldıbına da kullanılmaktadır. “Rasa” sözcüğü ise sonraları cıva anldıbına kullanılmaya başlanmıştır. Görüldüğü gibi, anne karnına simgesel geri dönüş ve daha yüce ruh durumu içine yeniden doğuş biçimindeki inisiyasyon ritüeli, özellikle gençleşme sağlayan bir teknik olarak Hindistan’daki geleneksel tıp uygulamalarından biri olmuştur. Üstelik, bu yöntemin adı daha sonraları “Simya” anldıbına da kullanılmaya başlamıştır.

“Regressus ad Uterum” yaklaşımı, Taocu bir teknik olan “Dölüt Soluğu” (Embryonic Breathing) denilen bir uygulama için de geçerlidir. Kişinin, dölüt durumuna benzer bir biçimde kapalı devre soluk almayı taklit etmeye gayret ettiği bu yoga uygulamasında ulaşılmak istenen amacı pek tanınmış olan şu sözler açıklar: “Temele inerek ve kökene dönerek, ihtiyarlık kovulur, dölüt durumuna dönülür.” Bir diğer Taocu metin aynı uygulamayı şöyle aktarır: “ işte bu nedenle Budha, büyük bağışlayıcılığı ile, ateş Simyasının yöntemlerini açıklamış ve böylece insana, döl yatağına geri dönerek, kendi gerçek doğasını ve yaşamın bolluğunu oluşturma yolunu öğretmiştir.”
Bu motif Batının Simya metinlerinde de sık sık görülür. Sayısız örnekler arasından belki de en anlamlısı Paracelsus’un yazdıklarıdır: “Tanrı’nın krallığına ulaşmak isteyen kişi, önce bedeniyle annesine girmeli ve orada ölmelidir.” 18. Yüzyıldan kalma bir metinde şu sözler yer almaktadır: “ Eğer ikinci kez doğmazsam, Tanrı’nın krallığına giremem. Bu yüzden, annemin karnına geri dönmek ve gençleşmek istiyorum.”