idim bu evren de olmazdı. Mantıken düşünün, bu evrende biz olmasaydık bu evren de olmazdı. "Var" ne demek? Gözlemlenebilen şey, peki gözlemleyen kimse yoksa? Bu sefer var olan da olmaz. "Yok" ne demek? Gözlemlenemeyen şey. Mesela "önümde kalem yok" demek, kalemi gözlemleyemiyorum demektir; hiçbir duyu organıyla hissedemiyorum demek. Peki gözlemleyen yoksa? Yani eğer bir gözlemleyen yoksa bir varlık da olmaz.

Bu aslında kuantum fiziiğinde de yer etmiş bir şey; belki biliyorsunuzdur, elektronlar gözlemlenince ışın gibi, gözlemlenmeyince dalga gibi davranıyor; yani görüldüğünü anlıyor bir şekilde. Buna çift yarık deneyi deniyor. Bu sadece bu parçacık için geçerli olacak değil, bütün parçacıklar aslında bu işin içinde olabilir; yani parçacıklar fark ediyor, bir nevi bilinci var.

Peki o zaman biz nereden biliyoruz var olduğumuzu? Ya yoksak? Bu biraz saçma gibi olmadı mı? Biz varız yani, biz bizi gözlemliyoruz da biz neyiz o zaman? Ya aslında her şey bir yanılgıdan ibaretse ve biz yoksak? Bir şeylerin var olduğu kesin, o konuda hiçbir şekilde şüphe yok, peki var eden şey ne? Biz yoktuk bir sıralar ve bir anda var olduk da bu nasıl oldu? Bizim de bir gözlemciye ihtiyacımız yok mu? Mutlak gözlemci.

Karam kafıştı.