metamorfoz değişim dönüşüm

--spoiler--
“Bir sabah tedirgen düşlerden uyanan Gregor Samsa, devcileyin bir böceğe dönüşmüş buldu kendini.”

Böyle başlıyor “Değişim” ve sanıyorum bu edebiyat tarihinin en ilginç başlangıç cümlelerinden biri. Gregor kendini, bir sabah uyandığında hiçbir sebep yokken böcek olarak buluyor. Büyük bir böcek, konuşma yeteneğini hızla kaybeden(bir süre sonra konuşamayacak), insanlıktan hızla uzaklaşacak bir böcek. Hepimizin yapacağı gibi bunun bir düş olduğunu düşünüyor ama olmadığının farkına varınca çoğumuzun kapılacağı gibi bir dehşete kapılmıyor. Aslına bakarsanız bir çeşit dehşete kapılıyor ama bunun nedeni kocaman bir böceğe dönüşmesi, onlarca bacağı olması değil, işine geç kalması! Gregor bir pazarlamacı, şehirden şehire devamlı dolaşıyor, kendi anlatımıyla hiçbir yakın arkadaşlık kuramıyor, çünkü sürerliliği yok, uzun süreli ilişkilere ortamı yok. işi de çok yoğun, devamlı çalışıyor, çalışma ortdıbını hiç sevmiyor. Orada kalmaya dayanmasının sebebi, ailesinin iflasından sonra kalan borçları ödemek. Neyse o güne dönersek saati kurduğu saatte kalkamış ve geç kalmıştı. Dehşet içindeydi çünkü işe geç kaldığında hemen birini göndereceklerini bilirdi ve hasta olduğunu söylerse bir sigorta doktoru gelecek, kendi tabiriyle, onu sağlıklı bulacaktı.. Çünkü sigorta memurlarıa göre herkes çalışabilir.

Gregor’un işine bu kadar bağlı olmasının sebebi ne? Bunu ailedeki otoritenin simgesi Gregor’un babasına bakarak anlayabiliriz. Gregor’un babası devamlı suçlayıcı bir tavır içinde. Bunu Gregor sabah kalktığında babasının niye hala orda olduğunu sorarken yumruğuyla kapıyı vurup suçlarca konuşmasından ve işyerinden biri onun neden gelmediğini sorduğunda yine oğluna karşı cephe almasından anlayabiliriz.

Gregor Samsa, burjuva ailede yaşayan bir pazarlamacı. Onun çevresiyle ilişkisi işi üzerinden tanımlanıyor. O kapitalizmin çarklarından biri, şuan dönüyor ve işe yarıyor ama tökezlediğinde ve ya işe yaramaz hale geldiğinde yok edilecek, bunu göreceğiz. Bu olayı örneklendirmek gerekirse, Gregor işe ilk başladığı zamanlarda kötü durumdaki ailesini geçindirmeye ve işinde hızla yükselmeye başladığı için evde bir çeşit yakınlıkla karşılanıyordu. Bir süre sonra bu yok oldu. Ve herhalde aile bireylerine sorulursa gregor çarkı döndüren kişi olarak tanımlanırdı. Gregor’un onun için aklına ilk gelen şey işi oldu. işiyle beraber aklına gelen diğer şey, işsiz kaldığında ailesinin bu durumda ne yapacağı ve kız kardeşini konservatuara gönderme planlarının ne olacağı idi. Burda gözümüze çarpan diğer şey, Gregor’daki hiçliktir. Gregor, kendini hep ötekinin üzerinden tanımlıyor. Bu isterse bir aile bireyi, isterse işi olsun. Kendisi bir böcek halinde orda dururken, düşündükleri yine bunlar. Burda insandaki boşluğu görüyoruz. Kimileri insanların bir özü olduğunu öne sürer, ruh ya da başka bir şey, halbuki belki de insan bir böceğe dönüşmüşken bile kendisi başkaları üzerinden tanımlayacak kadar özsüz.

Gregor’u gören işyerinden gelen müdürün kaçmasından ve ortalık yatıştıktan sonra evde süreklilik alacak bir sessizlik başlar. Daha önce de bahsettiğim, Gregor’un işi üzerinden tanımlanma örneğini, o günün akşamında baba da mal varlıklarında ve bir köşede biriktikleri paralardan bahsederek de gösterir. Zaman geçer, Gregor’a yemek getiren odasını temizleyen hep kızkardeşi Grete olmuştur. (Zaten Grete’le her zaman yakın bir ilişkisi vardı Gregor’un. Belki de hayatta tek yakın ilişki kurduğu kişi idi. ) ilk başlarda Grete büyük bir özveri ile yaklaşır Böcekleşen Gregor’a.. Getirdiği sütü yemediğini görünce çeşit çeşit yemek getirmiş ve hangisinden hoşlandığını anlamaya çalışmıştır. Belirli aralıklarla da odayı temizlemiştir. Ailenin ebeveynleri de Gregor’un bakımını tamamen Grete’e bırakmıştır. Grete de bu işi aslına bakarsanız bir şekilde dramatize etmiştir. Zor durumda kalan Gregor ve ona yardım eden Grete. Ve tabi yine bir üzerinden tanımlama, ev içinde Gregor’un bakımı üzerinden güç tanımlayan Grete.

Grete, zamanla Gregor’un tavanlarda dolaştığını anlayarak odadaki eşyaları çıkartmak için annesinden yardım istedi. Olaydan beri Gregor’u görmeyen anne de bu ihtimalle onu görebileceğini düşünerek kabul etmişti. Ama sonra anne Grete’e bunları kaldırarak Gregor’un insanlığından umudumuzu kestiğimizi göstermiş olmayacak mıyız?” dedi. Grete, Gregor’dan sorumlu olarak otoritesi korumak zorunda olduğu için inatçılıkla eşyaları taşımaya devam etti. Gregor onların gitmesini istemiyordu onlar, insanlığını simgeliyordu. Unutmak, kaybetmek istemiyordu. Bunun üzerine bir resme yapıştı, o sırada eşyaları taşıdıkları yerden geri gelen anne kız onu gördü. Anne bağırmaya başladı(ki aynı kadın Gregor’u görmek için Aile bireylerine haykırıyordu bir süre önce, onu görünce böyle bir tepki vermesi, bu isteğinin sahteliğini gösterir. Anne zaten çoktan böceğin gregor olduğuna inanmayı bırakmıştır) ve bunun üzerine Grete Gregor’la olaydan beri ilk kez konuştu ve yumruğunu sıkarak “Görürsün sen”(yeri gelmişken söylemek gerekir, gregor konuşamadığı için söylenenleri de anlayamadığını düşünüyorlardı ailesi, halbuki anlayabiliyordu.) dedi. Burda Grete’deki değişimi görüyoruz. Başta var olan masum, sevecen kız baba figürü gibi bir otoriteye dönüşüyor. Kendini Gregor’a yaptıkları üstünden var eden Grete, elbette bir süre sonra böyle bir güç, bir otorite kurma hakkını kendinde görüyor. Bu olaydan sonra baba geliyor ve olanlara sinirlenip, gregor’u odasına sokmaya çalışıyor. Gregor bunu yapmaya çalışırken, baba elmaları Gregor’a fırlatmaya başlıyor. Ve birkaçı isabet edip, biri tenine batıyor. Bu da daha sonra ölümüne yol açacak nedenlerden biri. (Çürümesi vs.)

Gregor’un o resme niye büyük bir istençle sahip çıktığı üzerine biraz daha konuşmak yararlı ve gereklidir kanımca. O resim, Gregor’un insan kimliğinin son dayanaklarından biri. Aslında Gregor ona sahip çıkarak insan özdeşliğine sahip çıkıyor. Eğer odasındaki eşyalar, masası, yatağı ve resim odadan giderse belki de onun özdeşliği insanlık yok olacak ve hiçlik olacak.

Öykünün son bölümünde, ailenin maddi durumu kötüleşir. Bunun üzerine, küçük bir eve taşınmaları gerekir Ama bunu yapmazlar, bahane olarak da gregor’u taşımanın zorluğundan bahsederler. Oysa gregor farkındadır ki, istenilse birkaç deliği olan bir kutuda zütürebilir aslında taşınmamalarının sebebi, bulundukları sınıfsal düzeye tutkularıdır. Durumları ne kadar kötü olurlarsa olsunlar, birer burjuva olarak burdan düşerlerse sınıf olarak da düşeceklerdir. Bir süre sonra eve kiracı alırlar. Bunlar üç tane topsakallı “bey efendiler”dir. Bu arada ailenin tüm bireyleri çalışmaya başlamışlardır. Ve Gregor üzerindeki ilgi gittikçe azalmaktadır. Bunun nedeni hem Grete’in Gregor üzerindeki hakimiyeti üzerine aile ile bir tartışma yaşaması, hem de işe başlaması neden olarak gösterebilir. Gregor’un bulunduğu oda Kiracıların gelişi ve mobilyalarını da kendilerinin getirmesi ile birlikte, gereksiz eşyalar odası biçimini almıştı. Gregor insansı ortamdan hızla uzaklaşıyordu.

Bir gece, (artık Samsa ailesi mutfakta yiyordu, beyefendiler salonda) Grete kemanını çalarken bunu duyan Beyefendiler onlara çalmasını istediler. Ve herkes salonda idi. Grete kemanını çalmaya başladığında Gregor bunu duydu. Ve böcek olduğundan beri ilk kez insancıl bir duygu ile müziğe doğru yöneldi. Beyefendiler müziği anlamamıştı, beğenmemişti( o aralar modaymış bu) Gregor buna sinirlendi , nasıl beğenmezlerdi. Gregor müziğin etkisiyle görülebilecek bir yere çıktı, beyfendilerden biri Gregor’u görünce aile dehşete kapıldı. Ama beyendiler gayet mennun görülüyordu. Gregor’un olaya geliş sebebi kızkardeşine üzülmemesini söylemek ve ona onun için yaptığı konservatuar planlarından bahsetmekti. Ne varki Beyefendiler ve aile arasında bu nedenle tartışma çıkınca Grete şöyle dedi:

“Gidecek o evden mutlaka! Başka Çare yok baba. Sen onun Gregor olduğu düşüncesini kafandan atmaya çalış, yeter! Zaten bizim asıl mutsuzluğumuz bunca zamandır onun Gregor olduğuna inanmamız değil mi?Nasıl Gregor Olabilir Düşünsenize! Gregor olsa insanların kendisi gibi bir hayvanla bir arada yaşayamayacağını görür ve çekip giderdi.”

Ve Gregor o gece öldü.. Aile de beyefendileri kovdu ve zaten üçünün de işleri iyiydi küçük ama daha iyi bir konumdaki bir eve taşınmaya karar verdiler. Ve annesi kızına ne güzel olmuşsun, artık evlenme çağın da yaklaştı dedi. Yani üzerinden var etme şekil değiştirdi.

Aslında her ne kadar burdaki değişim’i (metamorphosis’i) Gregor üzerinden algılasak da Grete de tamamen değişiyor.)
--spoiler--