Türk edebiyatının sembol isimlerinden biri olan Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1919 yılında yayımlanan Toraman adlı romanı hakkındaki naçizane düşüncelerim şu şekildedir:

- Ömrünün sonuna kadar yazdığı roman ve hikâyeleriyle kendini her sınıftan okuyucuya sevdiren Hüseyin Rahmi Gürpınar, Toraman adlı romanında bir ailenin yıkılışına, aile içerisinde dönen entrikalara, sevda akıntısına kapılan ruhun insana neler yaptırabileceğine, her ihanetin acı bir bedelinin olacağına ve dönemin tüm ahlaksızlıklarına dikkat çekmektedir. Bunu yaparken de evlilik kurumunu korkusuzca eleştirmekten çekinmemektedir.

- Evli, çocuk ve torun sahibi olmakla birlikte, ömrünün sonbaharını yaşamakta olan Şuayip Efendi, genç ruhlara yakışmakta olan tutkulu aşk dalgasının okşamalarına kapılarak eşi Hasnâ Hanım’ı, Binnaz adındaki genç, alımlı, ve cilveli bir kadınla aldatmaktadır. Binnaz, kızoğlankız görünümlü bir yosmadır ve annesiyle kurmuş olduğu plan vesilesiyle Şuayip Efendi’nin zaafından yararlanarak onu soyup soğana çevirme eğilimindedir. Binnaz, cazibesi sayesinde Şuayip Efendi’yi avucunun içinde tutarak onu günbegün sömürecektir. Sadece bununla da kalmayarak, Şuayip Efendi’nin genç oğlu Toraman Aziz ile birlikte yasak aşk yaşayıp olay örgüsünün iyice arapsaçına dönmesine sebep olacaktır. Şuayip Efendi, Aziz ve Binnaz arasındaki bu ilişkiyi öğrendiğinde adeta cehennem çukurunun içine düşerek insan ruhunun nasıl da karmaşık bir yapıya sahip olduğunu bizlere aksettirecektir.

- Toraman, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın kısa romanlarından bir tanesi olsa da; etkileyici bir gözlem gücüne, sürükleyici bir olay örgüsüne, şahane ifade edilmiş pgibolojik gelgitlere ve döneminin özelliklerini tümden yansıtan bir lisana dayanarak oluşturulmuştur.

Toraman romanından alıntılar:

● Siz namusluluğun aynalı, oyuncaklı, süslü tasması altında yaşayan insanlar; kendinize hoş gelen her fenalığı işler, fakat adını değiştirerek, kitabına uydurarak işlersiniz.

● Aşk deliliği gençlere yakışır ama ihtiyarlarda acınacak ağlatıcı bir hal alıyordu.

● Bazen dünyayı kendi duygumuza göre yorumlar, eğilimlerimizin ruhumuza yansıttığı hayalleri gerçek sanırız.

● Aşk özellikle akşamları nöbetini artıran bir hastalıktır.

● Nefse aldanış aldanmaların en fenasıdır.