Türk mitolojisinde başrol oynayan tanrı ve tanrıçaların sıfatları, işlevleri ve isimlerinin etimolojik anlamları, gezegen ve gezegensel sıralamaya uygunluk göstermektedir. Buna göre; Satürn Kara-Han, Jüpiter Ülgen, Mars Kızagan Tanrı, Venüs Umay (Ayızıt), Merkür Mergen Tanrı'yı karşılamaktadır.
AK ANA
http://1.bp.blogspot.com/...xg/s1600-h/akana+copy.jpg
Sonsuz sulardan çıkıp, Ülgen'e yaratma emrini veren ve tekrar sulara dönen tanrıça ak anadır. Altay Türklerinin inancına göre, ışıktan bir kadın hayali şeklindedir. Ülgen ilk yaratılış ilhdıbını Ak anadan alır ve dünyaya destek olması için üç tane de balık yaratır.
Türk mitolojik görüşlerine göre Ak ana boynuzlu olarak betimlenir. Eski çağlarda Ana tanrıça heykelcikleri de boynuzlu olarak simgelenmiştir.
KARA-HAN (KAYRA-HAN)
http://2.bp.blogspot.com/.../s1600-h/karahan+copy.jpg
Altay Türklerine göre gökyüzündeki tanrıların en büyüğü Kara Han'dır. Kara Han 17. katta oturur. Bütün Tanrıların babasıdır ve oradan evrenin kaderini tayin eder. Eliade'ya göre Kara Han dünyanın yaradılışı ve sonu gibi konularda daima ön plandadır. Kara-Han yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz dallı bir çam diker ve 16. kata oğlu Ülgen'i oturtur. Kara-Han, dokuz kişinin bu dallardan türemesini, dokuz ulusunda buradan meydana gelmesini ister. Kara-Han, insanoğlunun "ata" ve "ana"sıdır. Şamanlara göre Kara Han'ın Ülgen, Kızagan, Mergen adında üç oğlu vardır.
BAY-ÜLGEN
http://2.bp.blogspot.com/...600-h/%C3%BClgen+copy.jpg
Bay Ülgen göğün 16. katında Altın dağda ikamet eder ve altın bir taht üzerinde oturur. Tahtı ay ve güneşin ötesindedir. Ülgen, gök cisimlerini yönetir, yağmur yağdırır, gök gürültüsü ve yıldırımları da o gönderir. Tanrı Ülgen biri ak biri kara taşla gelerek ateşin nasıl yakılacağını insanlara öğretmiştir.
Eliade'ya göre gök gürültüsü ve şimşek tüm mitolojilerde gök tanrının silahıdır ve yıldırımıyla vurduğu yer kutsallık kazanır. Ülgen iyilik yapmayı sever. Ülgen'in kendisi, kızları ve oğulları insan şeklindedir.
KIZAGAN TANRI
http://2.bp.blogspot.com/...0-h/k%C4%B1zagan+copy.jpg
Ülgen'in oğludur. Göğün 9. katında oturur. Çok kuvvetli tanrı anldıbına da gelir. Roux'a göre 9. Kat Mars'ın konumlandırıldığı gök katıdır. Kızagan Tanrı, Banzarov'a göre, savaş tanrısıdır. Onlarca tehlikeli geçitlerde orduyu yönetmek ve düşmanı yenmekte, bu koruyucu ruhun yardımı olur. Altay Kamı göğe çıkarken Kızagan Tanrı'yı "kırmızı yularlı, kızıl erkek deve sırtında, gökkuşağı asalı baba!" diye çağırır. Buna bakarak, onun kırmızı renk ile simgelendiği sanılmaktadır.
ERLiK HAN
http://2.bp.blogspot.com/...tZk/s1600-h/erlikcopy.jpg
Erlik korkunç bir ihtiyardır. Gözleri ve kaşları kömür gibi kara, çatal sakalı dizlerine kadar uzamış, yaban domuzunun azı dişlerine benzeyen bıyığı kulakları üzerine yerleşmiş, çenesi tokmağa, boynuzları ağaç köklerine benzer. Saçları kapkara ve kıvırcıktır. Bir Şaman duasında: "bindiği kara küheylan, döşeği kara kunduz derisinden, beline kuşak yetişmez. Göz kapağı bir karış, bıyığı ve sakalı kara. Kovası kişi göğsünden, kadehi insan kafatasından, kılıcı yeşil demirden, kürek kemikleri yassı demirden, dizgini kara ipekten, kamçısı kara yılan" denmektedir. Beş oğlu iki kızı vardır. Kurban olarak koyu renkli at kesilir. insanlara kötülük eden bir yer altı tanrısıdır. Mitlerde Erlik tasvir edilirken körük, çekiç ve örs motifleri de birlikte geçer . Erliğin yer altında damı demirden, ocağı balçıktan yapılmış bir sarayı vardır. Bu sarayın önünde gümüşten bir tahtı vardır. Kılıcı yeşil demirden, kalkanı yassı demirden yapılmıştır. Eyerlenmiş dokuz boğası vardır .
MERGEN TANRI
http://1.bp.blogspot.com/...k/s1600-h/mergen+copy.jpg
Her şeyi bilen, akıllı Mergen Tengere Göğün 7. katında oturur. Mergen kelime anlamı olarak okçu nişancı anldıbına gelir.
Bu anlamda Mergen, Yunan mitolojisindeki Hermes'i (Merkür) anımsatır. Hermes, akıl tanrısıdır ve bütün bilgilere sahip tanrı olarak kabul edilir. O karanlığın güçlerini yenen tanrıdır, çünkü "o her şeyi bilir ve her şeyi yapabilir".
UMAY ANA
http://3.bp.blogspot.com/...P1Q/s1600-h/umay+copy.jpg
Umay, çocukları ve hayvan yavrularını koruyan bir tanrıçadır.
Arkeologların Altaylarda buldukları seramik ürünler üzerindeki resimlerde Umay ana üç boynuzlu olarak betimlenir.Orta Asya da bazı arkeolojik buluntulardan anlaşıldığına göre Umay ana motifi, beyaz saçlı ve beyaz giyimli olarak, insanbiçimci bir görünüm sergilemektedir. Kuş kılığında kanatlı bir kadın görüntüsü de vermektedir. Altay Türkleri onu göklerden inen gümüş saçlı, güzel yüzlü bir kadın olarak düşünmüşlerdir.
YAYIK HAN
http://4.bp.blogspot.com/...600-h/yay%C4%B1k+copy.jpg
Şaman duaların da Yayık şöyle tasvir edilir. "Ülgen beyin habercisi, kızıl bulut kenarlı, gök kuşağı dizginli, solgun şimşek kamçılı, gökten haber alan Ak Yayık, üç boğumlu Ak Yayık, altın kenarlı Ak Yayık". Tuva Şamanları "ak eren" ismini kullanır. Yayık büyük tufandan sonra gökyüzüne çıkıp Ak Yayık adını alır. Güney Altaylılar ona "yaratıcı" ve "gök oğlu" adını vermişlerdir. Tölösler "koruyucu" adını verir. Ülgenin oğlu veya kızı olarak da düşünülür. Yayık sözcüğünün kökü "parçalayarak kurban vermek" anldıbına gelen "yay" ile ilişkilendirilir. Mitolojik bir varlık olarak kocaman bir ejderha görünümündedir.
KARLIK
http://3.bp.blogspot.com/...00-h/karl%C4%B1k+copy.jpg
Suyla ile birlikte görülen ve onunkine benzeyen görevi olan bir ruhtur. işareti dumandır.
SUYLA
http://3.bp.blogspot.com/...ZA/s1600-h/suyla+copy.jpg
Güneş ve Ay'ın kırıntılarından yaratılmıştır. Altay Türklerine göre Suyla, at gözlü, kartal gagalı, eşek kulaklı ve yılan saçlıdır. Ağaçkakan Suyla'nın sembolüdür.
Ülgen'e Yayıkla birlikte kurbanın ruhunu ulaştırır. insanların hayatını kontrol eder ve bir değişiklik olduğu zaman Ülgen'e bildirir. Bundan dolayı iki dilli de denir.
UTKUUÇi
http://3.bp.blogspot.com/...E/s1600-h/utkucu+copy.jpg
Kurbanı Ülgen'e ileten bir ruhtur. Güler yüzle karşılayan anldıbına gelir. Gökyüzünde yaşar, Ülgen'e en yakın ruhtur. Şaman altın kazıktayken Utkuuçi'dan kazları alır ve yeryüzüne döner.
AYIZIT
http://4.bp.blogspot.com/...ay%C4%B1s%C4%B1t+copy.jpg
Ayzıt güzelliğin sembolüdür. Bu anlamda Sümer ve Yunan mitlerindeki iştar ve Afrodit'e (Venüs) benzer. Süt gölünden getirdiği damlayı çocuğun ağzına damlatır ve çocuğa ruh verir. insan yavrularını, kadınları, hayvanları ve hayvan yavrularını korur. Simgesi, Kuğu kuşlarıdır. Ayızıt'ı simgeleyen kuğular kutsal sayılır ve dokunulmaz. Kuğu aslında kutsal bir kızdır. Bu kız kuğunun beyaz tülünü üzerine giyince kuğu, çıkarınca kız olur.
Ayızıt, gökten gümüş tüylü bir kısrak suretinde iner. Yele ve kuyruklarını kanat gibi kullanır. Ayzıt şaman dualarında şöyle tarif edilir. "Başında ak gökten ak bir kalpak, çıplak omuzlarında ak gökten bir atkı, baldırına kadar siyah bir çizme. Bu şekilde bir kayaya yaslanarak uyumuştur veya ormanda dolaşmaktadır".
AYIZIT'IN KIZLARI
http://1.bp.blogspot.com/...C4%B1t+k%C4%B1z2+copy.jpg
http://1.bp.blogspot.com/...C4%B1t+k%C4%B1z3+copy.jpg
Ayızıt'ın sarayının kapısında ellerinde gümüş bakraçlar olan yasakçıları vardır. Yazın şamanlar ak elbise, kışın kara elbise giyerek Ayzıt bayrdıbını kutlarlar. Eliade'ya göre yasakçıların ellerinde gümüş kamçıları vardır ve kötü insanları içeri almazlar.
mehmet ali erbil akpyi eleştiriyor
göztepe sevdamıza and olsun