bigbang

huur çocukları sizi terk ettiğiniz yere bigbang'e yolluyorum
büyük patlama
büyük patlama ya da big bang, evrenin yaklaşık 13,7 milyar yıl önce aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan meydana geldiğini savunan evrenin evrimi kuramı ve geniş şekilde kabul gören[1] kozmolojik model.[2] i̇lk kez 1920’lerde rus kozmolog ve matematikçi alexander friedmann ve belçikalı fizikçi papaz georges lemaître [3] tarafından ortaya atılan, evrenin bir başlangıcı olduğunu varsayan bu teori, çeşitli kanıtlarla desteklendiğinden bilim insanları arasında, özellikle fizikçiler arasında geniş ölçüde[4]kabul görmüştür.
teorinin temel fikri, halen genişlemeye devam eden evrenin geçmişteki belirli bir zamanda sıcak ve yoğun bir başlangıç durumundan itibaren genişlemiş olduğudur. georges lemaître’in önceleri “ilk atom hipotezi” olarak adlandırdığı bu varsayım günümüzde “büyük patlama teorisi” adıyla yerleşmiş durumdadır. modelin[2]iskeleti einstein’ın genel görelilik kurdıbına dayanmakta olup, ilk big bang modeli alexander friedmann tarafından hazırlanmıştır. model daha sonra george gamow ve çalışma arkadaşları tarafından savunulmuş ve ilk nükleosentez olayı eklenmek suretiyle [5] geliştirilerek sunulmuştur.[1]
1929’da edwin hubble’ın uzak galaksilerdeki (galaksilerin ışığındaki) nispi kırmızıya kaymayı keşfinden sonra, bu gözlemi, çok uzak galaksilerin ve galaksi kümelerinin konumumuza oranla bir "görünür hız"a sahip olduklarını ortaya koyan bir kanıt olarak ele alındı. bunlardan en yüksek "görünür hız"la hareket edenler en uzak olanlarıdır.[6] galaksi kümeleri arasındaki uzaklık gitgide artmakta olduğuna göre, bunların hepsinin geçmişte bir arada olmaları gerekmektedir. big bang modeline göre, evren genişlemeden önceki bu ilk durumundayken aşırı derecede yoğun ve sıcak bir halde bulunuyordu. bu ilk hale benzer koşullarda üretilen "parçacık hızlandırıcı"larla yapılan deney sonuçları teoriyi doğrulamaktadır. fakat bu hızlandırıcılar, şimdiye dek yalnızca laboratuvar ortamındaki yüksek enerji sistemlerinde denenebilmiştir. evrenin genişlemesi olgusu bir yana bırakılırsa, big bang teorisinin, ilk genişleme anına ilişkin bir bulgu olmaksızın bu ilk hale herhangi bir kesin açıklama getirmesi mümkün değildir. kozmozdaki hafif elementlerin günümüzde gözlemlediğimiz bolluğu, big bang teorisince kabul edilen ilk nükleosentez[7] sonuçlarına uygun olarak, evrenin ilk hızlı genişleme ve soğuma dakikalarındaki nükleer süreçlerde hafif elementlerin oluşmuş olduğu tahminleriyle örtüşmektedir.(hidrojen ve helyumun evrendeki oranı, yapılan teorik hesaplamalara göre big bang'den arta kalması gereken hidrojen ve helyum oranıyla uyuşmaktadır. evrenin bir başlangıcı olmasaydı, evrendeki hidrojenin tümüyle yanarak helyuma dönüşmüş olması gerekirdi.) bu ilk dakikalarda, soğuyan evren bazı çekirdeklerin oluşmasına imkân sağlamış olmalıydı.(belirli miktarlarda hidrojen, helyum ve lityum oluşmuştu.)
big bang terimi ilk kez i̇ngiliz fizikçi fred hoyle tarafından 1949’da, “eşyanın tabiatı” adlı bir radyo (bbc) programındaki konuşması sırasında kullanılmıştır.[8] hoyle, hafif elementlerin bazı ağır elementleri nasıl meydana getirebilecekleri konusunda katkıları olmuş bir bilim insanıdır.
bilim insanlarının çoğu, evrenin başlangıcında, bir big bang olayının cereyan etmiş olduğuna ancak 1964/1965’te, evrenin sıcak ve yoğun döneminin kanıtı olarak kabul edilen “kozmik mikrodalga arkaplan ışıması"nın ya da georges lemaître’in kullandığı terimlerle « big bang’ın soluk ışıklı yankısı»nın keşfinden sonra ikna oldular.

evrenin oluşumu ve genişlemesi. big bang modeline göre günümüzdeki evren 13,5 milyar yıldan biraz daha fazla zaman önce son derece yoğun ve sıcak bir halden ortaya çıkmış olup, günümüzde genişlemeye devam etmektedir. galaksiler içeren uzayın kendisi genişlemektedir.
konu başlıkları [gizle]
1 giriş
2 big bang ve karşısındaki durağan hal teorisi
3 gözlemsel kanıtlar
3.1 kozmik arkaplan
3.2 i̇lk nükleosentez
3.3 galaksilerin evrimi
3.4 büyük "kırmızıya kayma"da kozmik arkaplanın ısı ölçümü
4 big bang’ın kronolojisi
4.1 bugünkü evren (+ 13,8 milyar yıl)
4.2 birleşme
4.3 i̇lk nükleosentez (+ 3 dakika)
4.4 elektron-pozitron çiftlerinin yok olması
4.5 nötrinoların ayrılması
4.6 baryogenez
4.7 "büyük birleşik" çağı
4.8 kozmik şişme
4.9 planck çağı — kuantum kozmolojisi
5 kozmoloji standart modeli
6 özellikler, sonuçlar, meseleler ve çözümleri
6.1 big bang'ın getirdiği meseleler
6.1.1 ufuk meselesi
6.1.2 evrenin düzlemselliği meselesi
6.1.3 tekkutuplular meselesi
6.1.4 yapıların oluşumu meselesi
6.2 önerilen çözümler
6.2.1 ufuk meselesi hakkında
6.2.2 düzlemsellik meselesi hakkında
6.2.3 tek kutuplular meselesi hakkında
6.2.4 büyük yapıların oluşumu hakkında
6.3 karanlık madde
6.4 karanlık enerji
7 kozmik şişmeyi kabul eden farklı kozmolojik modeller
8 big bang nedir, ne değildir
9 felsefi sonuçları
10 bilim insanlarından gelen eleştiriler
11 güncel durum
12 büyük patlama teorisine göre gelecek
13 büyük patlama’nın ötesindeki spekülatif fizik
14 ayrıca bakınız
14.1 dış bağlantılar
14.2 kaynakça
15 notlar ve referanslar
giriş [değiştir]

big bang modeli temelde iki kabule dayanır: albert einstein'in genel görelilik kuramı ve kozmolojik prensip
big bang ve karşısındaki durağan hal teorisi [değiştir]

evrenin genişlediğinin keşfi, evrenin statik olmadığını ortaya koymakla birlikte, "maddenin sakınımı yasası"nı gözünde bulunduran ve bulundurmayan birçok farklı görüşün ortaya atılmasına imkân vermişti. bu görüşlerden başlangıçta maddenin yaratılışının sözkonusu olduğunu varsayan görüş, ilk zamanlar en popüler olanıydı. bu başarıdaki sebeplerden biri, “durağan hal (sabit durum) teorisi” denilen bu modelde evrenin sonsuz kabul edilmesiydi. fred hoyle tarafından ortaya atılan "durağan hal teorisi"ne göre evrenin yaşı ile bir gök cisminin yaşı arasında bir çelişki olamazdı.[11]
buna karşılık big bang hipotezinde evrenin, genişleme oranından[12] yola çıkılarak hesaplanabilecek belirli bir yaşı vardı. 1940’lı yıllarda evrenin genişleme oranı hakkındaki tahminler bir hayli abartılıydı, bu da evrenin yaşı hakkındaki tahminlerin gerçeğin bir hayli altında olarak yapılmasına neden olmuştu. öyle ki, dünya’nın yaşını belirleyen farklı tarihlendirme yöntemlerinin bildirdiği değerlere göre dünya evrenden daha yaşlı kalıyordu. bu, önceleri, big bang tipi modellerin çeşitli gözlemler karşısında içine düştüğü güçlüklerden yalnızca biriydi. fakat bu tür güçlükler evrenin genişleme oranının kesin biçimde belirlenmesiyle tarihe karıştılar.
gözlemsel kanıtlar [değiştir]

büyük patlama'nın bilim insanlarınca anlaşılabilmesi amacıyla veri toplayan wmap uydusunun bir sanatçı tarafından tasviri.
sonradan iki kesin gözlemsel kanıt big bang modellerine tümüyle hak verdi: evren tarihinin sıcak devrinin kalıntısı denilebilecek enerji ışıması (mikrodalga sahası) olan "kozmik mikrodalga arkaplan ışıması"ın keşfi ve hafif elementlerin salınmasının ölçülmesi, yani ilk sıcak evre sırasında oluşmuş hidrojen, helyum, lityumun farklı izotoplarının bırakılmasının ölçülmesi.
bu iki gözlem, 20. yy.’ın ikici yarısının başlarında gerçekleşti ve big bang’ı kozmolojide, kesin biçimde, gözlemlenebilir evreni tanımlayan model olarak yerleştirdi. bu modelin kozmolojik gözlemlerle hemem hemen mükemmel biçimde örtüşmesinin yanı sıra, modeli doğrulayan başka kanıtlar da ortaya koyulmaya başlandı: galaktik kümelerin gözlemi ve "kozmik arkaplan soğuması"nın ölçülmesi (birkaç milyar yıl öncesiyle günümüzdeki ısı farkının ölçülebilmesi).
kozmik arkaplan [değiştir]
ana madde: kozmik mikrodalga arkaplan ışıması