hd kalitede am capsleri

Karaylar, Beyaz Rusya, Litvanya, Kırım, batı Ukrayna, Polonya, ABD, Rusya, Dağıstan, Türkiye, israil ile Romanya’da bulunan Musevi Türk topluluğu.

Konu başlıkları
1 Etimoloji
2 Geçmişleri
3 Karay Dili
4 Türkiye'de Karaylar
5 Kaynaklar
6 Ünlüler
7 Ayrıca bakınız
8 Dış bağlantılar

Etimoloji Karaim kelimesinin kökeni hakkında pek çok görüş ortaya atılmıştır. "Kara" kökenin Arapça okumak, kıraat etmek anldıbına gelen ve Kur'an ile aynı kök olan "Karae"den geldiği ve aynı şekilde Arapça ile aynı dil ailesinden olan ibranice'deki yine okumak anldıbına gelen "Karai"den geldiği ve sadece yazılı Tora'yı, Eski Ahidi otorite kabul ettiklerini ve genel yahudi kitlenin benimsedikleri diğer Tevrat yorumlarını gözönüne almadıklarını ima eden bir ifade olduğu da söylenmiştir. Karay, Kara'ya mensup olan demektir ve sonundaki Arapça aidiyet eki "i" Türkçe ses uyumuna göre düşüp "y" olmuştur. Karaylar, ibranice'de çoğul takısı "im" getirilerek Karaim şeklinde telaffuz edilir.

Bir diğer görüşe göre 10. yüzyılda Bizans'tan sürgün olarak Hazar ülkesine sürgüne giden ve Museviliğin Karai mezhebine bağlı olan insanlar, Hazar Devleti sınırları içinde kalan Kırım topraklarına yerleştirildiler. Hazar hakanının Musevi inancını kabul etmesiyle, Karai mezhebi, Kırım'da yaşayan Türkler arasında da yayılmaya başladı. Bu inancı kabul eden Türk toplulukları, ilerleyen yıllarda 'Karaim' adıyla anılmaya başlandılar.

Litvanya’nın Trakai kentinde bir Knessa
Litvanya’nın başkenti Vilnüs'deki bir KnessaKökenlerinin Türklerin Hazar boyuna dayandığı düşünülen Karaylar'ın bugün en kalabalık yaşadıkları ülke olan Litvanya’daki geçmişleri 14. yüzyılın sonlarına dayanır.

1397 ile 1398 yıllarında Karadeniz kıyılarına giden Büyük Litvanya dükü Vytautas (Litvanyaca: Vytautas Didysis; Latince: Alexander Vitoldus; Lehçe: Witold), buradan ülkesine Müslüman ve Musevi Kırım Tatarı göçmenlerle döndü. Çoğunluğu müslüman olan bu göçmenlerin arasında bulunan 380 Musevi, Karay ailesinden 300 kişi Vytautas’in Trakai’deki sarayına yerleştirildi. Litvanya’daki Karaylar’ın sayısı zamanla artarak 5 000 kişiyi buldu. Karay'lar saraya giden yol boyunca ağaçtan yapılmış ahşap evlerde yaşarlar, dini ayinlerini Knessa denilen sinagoglarda yaparlar.

Bugün Litvanya’da yaşayan Karaylar’ın sayısı yıllar içinde kuşaktan kuşağa azalarak Litvanya’ya gelişlerinin 600. yılının kutlandığı yıl olan 1997’deki sayıma göre 257’ye düşmüştür. Bunlardan 138’i başkent Vilnius’da, 65’i Trakai’de(okunuşu Trakei), gerisi de daha az sayılarda ülkenin öteki bölgelerinde yaşarlar.

istanbul Koç Üniversitesi'nde görevli Doç. Dr. Timur Kocaoğlu çok önemli bir duyuruda bulunuyor; "Bugün Türk konuşma ve yazı dillerinden biri olan Karaimce yok olmak üzeredir. Rusya, Ukrayna ve Litvanya'da yaşayan Karaimların sayısı 2200 kişi kadardır ve bunların ancak çok az bir bölümü, belki 100 kişi ana dilini konuşabilmekte ve daha az bir kısmı yazabilmektedir. Litvanya'da Trakai bölgesinde yaşayan Karaylar (yani Karay Türkleri) bir Litvanya bankasında dillerinde ders kitapları bastırmak ve knessa dedikleri sinagoglarını tamir etmek için maddi yardım sormaktalar. Bu Karaim konuşma ve yazı dilini kurtarma çabalarına biz de katkıda bulunarak, sosyo-politik bir olguyu hızlandırabiliriz."

Karay Dili
Karayların konuştuğu dil Kıpçak Türkçesi grubuna dahildir. Karay kültüründeki Kıpçak Türk karakteri Güney Rusya'da Kıpçak stepleri denilen bölgede yaşayan Karayların atalarının Türkçe konuşan diğer halklarla karışmış olabileceğini akla getirmektedir.

Günümüzde küçük bir topluluk olan Karaylar'ın dilini yeryüzünde konuşanlarin sayısının 5000 dolayında olduğu sanılır.

Karay dilinin, Karaçay, Kırım Tatarcası, Nogay gibi öteki Kıpçak Türkçe lehçeleri ile birçok ortak özelliği vardir. Bu lehçeleri konuşan topluluklar dil dışında ortak gelenekler, öyküler, masallar, koşuklar, yemek adları gibi özellikleri de paylaşırlar.

Karaylar ibadetlerinde Karay Türkçesi konuşurlar. Karay Türkçesinin Troki (Trakay), Kırım ve Haliç-Lutsk şeklinde üç ağzı bulunmaktadır.

Bugun Litvanya’da Karay dilini günlük konuşmada kullananların sayısı 50’yi geçmez. Bu sayı Ukrayna’da sekizdir. Polonya Karayları iletişim için artık bu dili kullanmasalar da, aralarında zor da olsa bu dili konuşabilenler bulunur. Kırım’da bugün yokolmuş olan Karay dilini, son yıllarda gençler arasında kitaplardan ögrenerek yaşatmaya çalışanlar vardır.

Litvanya’da bugün Karay dili yalnizca pazar günleri okullarda ögretilir ve 1988’de kurulan "Litvanya Karay Kültür Dernegi"nce desteklenir. Ayrıca Karay topluluğu, gençleri ulusal ekinleri ve geçmişleri ile yakınlaştırmak için her yıl gençlik ve kültür bayramı düzenler.

Karay dilinden örnekler:

sav Sağ, iyi
sav-uş iyileş(mek), savuş(mak) (TDK sözlüğündeki “Hastalık ya da başka kötü bir durum geçirmek, iyileşmek” anlamında)
Sav-uş-tur- Savuştur(mak), Geçiştir(mek), iyileştir(mek)
Sav-uş-tur-u- Savuşturu (“savuşturma”nin isim durumu)
Sav-uş-tur-uv-ču Savuşturucu, doktor
Sav-uş-tur-uv-ču-lar Savuşturucular, doktorlar
sav-uş-tur-uv-ču-lar-ım Savuşturucularım, doktorlarım
sav-uş-tur-uv-ču-lar-ım-ız Savuşturucularımız, doktorlarımız
sav-uş-tur-uv-ču-lar-ım-ız-dan Savuşturucularımızdan, doktorlarımızdan

Kendi dillerinden Karay'lar Litvanya'ya gelişlerini şöyle anlatıyorlar:

"Vatat Biy sofunda ondórtúnčú yúzyïlnïn da bašlaýïnda onbešinči yúzyïlnïn tirildi, yomaxlarïna kórà bar dunyanïn ol keltirdi karaylarnï Krïmnïn yanïndan, Kara Tengiznin yanïndan, da olturyuzdu karaylarnï bunda Troxta. Berdi karaylarya kóp yer ki bolyey nesindàn tirilmà karaylarya."

Türkiye'de Karaylar

Karaköy'de Galata KulesiBizans ile Hazar Türkleri arasındaki yakın ilişki sebebiyle Anadolu'da Karaylar uzun bir tarihi dönemden beri yaşamaktadırlar. Bu ilişki Osmanlı döneminde de devam etmiş ve Anadolu'da 80'e yakın Karay cemaati yaşamaya başlamıştır. Fatih'in istanbul'u fethinden sonra önde gelen Karay cemaatlerinin merkezi istanbul haline gelmiştir. istanbul'daki en uzun ömürlü Karay cemaati Hasköy'de yaşamıştır. istanbul'daki "Karaköy" semtinin adının bile "Karay köy"den geldiği ifade edilmektedir. Çıksalın'da Seferad mezarlığının yanında bir duvarla ayrılmış Karay mezarlığı bulunmaktadır.

Bugün, A.B.D. Avrupa'nın çeşitli ülkeleri, Türkiye, israil ve eski Sovyet coğrafyasında olmak üzere bütün dünyada 30.000'in üzerinde Karaylı Türk yaşamaktadır. Kırım'ın Kenesa kasabasında 700 kadar yaşayan Karaylar çoğunluktadırlar. Kırım'da çok anıtları bulunan Karaylar Polonya'da Litvanya yakınlarında 50,Krakovi'de 65 Karay yaşamaktadırlar. Litvanya'da ise Vilinius'ta 138,Trakay'da 65 ve Diğerki bölgelerde 50 karay yaşar. Rusya'da Dağıstan'da ise azınlıkta olan Karay milleti, israil'de ise 7000-13.541 civarındadır. Karaylar yıllardır Kırımçaklarla yaşamışlardır ve Sonradan savaşlar nedeniyle çoğu Karay Kırımçaklarla ayrılmıştır. Arthur Koestler, ”Onüçüncü Kabile" kitabında Hitler'in Yahudi katliamında yok ettiği Avrupa yahudilerinin Hazar Türkleri (dolayısıyla da Karay)oldukları iddiası çeşitli çevrelerde benimsenmeye devam etmektedir. Koestler'e göre Hitler bir Yahudi katliamı değil Kafkasya'dan gelen bir ırkı yok etmiştir. Hitler'in Katliam kamplarından olan Avusturya'da Theresienstadt ve Mauthausen'da Almanya'da Dacheau'da ölüm kayıtları arşivlerinde Yahudi ve Müslüman Türklerde vardır.