mantikli düsünme ve karar verme 101 dersi

sukulari cüküleri nickaltilari ekgib etmeyin

ayrica (bkz: basarili sunum yapma 101 dersi)

konumuz: mantikli hareket etmenek

öncelikle: mantikli hareket etmek mantik isidir (hadi canim?!) yani cogu zaman icinize sinmeye bilir, cünkü mantiksiz hareketlerimiz aptalligimizdan degil duygusalligimizdan dolayidir, ama hayatimizi zehirleyen de yine bu duygusalliktir. size duygusuz olun demiyorum ama sonunda "lan ne mallik yapmisim" diyeceginiz davranislardan kurtulmayi ögretmek istiyorum

haydi yerlerinizi alin picler sinif dolsun derse baslayalim

ders 3: sebep-sonuc iliskisini yanlis kurmak

bi arkadasim vardi, biraz kiloluydu kendisi. olimpiyatlarda falan yüzme yarislarini izler lan benimde bunlar gibi vücudum olsa derdi. sonra o da yüzmeye karar verdi ama hic bir zaman öylesine fit bir vücuda sahip olamadi olamaz da. cünkü baglantiyi yanlis kuruyor. yüzücülerin vücudu yüzdükleri icin bu kadar estetik ve kasli degil, kasli vücutlari oldugu icin bu insanlar bu is icin uygun.

daha basit bir örnek: makyaj malzemelerini düsünün. reklamlarinda hep müthis güzel amlilar kullaniyorlar. ve diger amlilar da makyaj yapinca güzelleseceklerini zannediyorlar, halbuki reklamdaki amlilar makyaj yaptiklari icin güzellesmiyorlar. zaten güzel olduklari icin bu reklamda oynatiliyorlar. yani güzellik bir sonuc degil bir kriter.

ders 2:

ikinci dersimizde hepimizin mutlaka yaptigi bir seye deginmek istiyorum. konumuz: vazgecememe. bunu sirf duygusal bir "sensiz olmaz" gibi görmeyin. daha cok, mesai sarf ettigimiz ugruna fedakarliklar yaptigimiz seylerden vazgecememe diyebiliriz.

misal: sinemaya gittik ve filmin biletine 30 lira bayildik. ama film berbat. yine de cogumuz filmi sonuna kadar izler cünkü o kadar para bayildi. hadi burda yarisinda cikmak kolay ama daha uc bir örnek, cok fazla elektrik yakan (ve yani bize zarari olan) tv'yi yadigar diye yenisiyle degistirememek veya bize yarardan cok zarari olan bir iliskiyi sirf maziden dolayi ayakta tutmaya cabalamak.

özet: size zarar verenden, hosunuza gitmeyenden vazgecmeyi ögrenmelisiniz ne kadar zor veya aci olursa olsun, aksi taktirde aptal bir tutum sergilemis olursunuz

mantıklı karar vermek için bikaç kere sağlam gibilmek gerek

ders 5: alan el veren elin kölesidir

türkiyede ismini vermek istemedigim bir tarikat özel bir günde insanlara gül dagitti. almak istemeyenleri de hediyemizdir diye hafif bir israrla gülü almaya ikna ettiler. gülü alip eve zütürenler de oldu cöpe atanlar da. ama oyun burada bitmedi. ayni tarikat bir sokak öteye bagis toplayacak bir üyesini yerlestirdi ve bu yöntemi bircok ilde basariyla uyguladilar.

peki neden basarili oldular? cünkü insanlarin en nefret ettigi seylerden biri, birine borclu olmaktir, ama iyi ama kötü manada. size iyilik yapana siz de iyilik yapmak istersiniz ister istemez cünkü vicdaniniz sizi rahat birakmaz. ayni sekilde kötülüge ugradigimizda intikam hissi belirir icimizde.

erkeklerin kadinlara bir seyler ismarlamasi bundan ötürüdür, cünkü bir kadin icin bir erkegi reddetmek bu durumda daha zor bir hale gelir (kezbanlarimiz haric, ona lafim yok)

ders 6: minareyi kilifina uydurmak

warren buffet der ki: insanlarin en iyi yaptigi sey yeni bilgileri inanclarini sarsmayacak sekilde filtrelemektir.

mesela su örnegi verebilirim. diyelim ki önümüzde su sayi zinciri var

2-4-6 nasil devam ettirirsiniz? ilk aklinizdan gecen sayi 8 degil mi? ve bu sayi zinciri bozmaz, dogru, ama 6.1 de bozmaz cünkp kural sadece sonradan gelen sayinin bir öncekinden büyük olmasi da olabilirdi. ama gördügümüz bu durumu hemen aligib oldugumuz bir kilifa uydurduk, ve bu cok hizli hatta istemsiz oldu.

ne yazik ki inandigimiz bir sistem veya deger varsa diger herseyi bu sisteme uygun hale getirmeye calisip karsi taraftan bakamiyoruz olaylara

özet: olaylari inanclarimiz ve degerlerimize göre filtreliyoruz. mesela depremi ilahi ikaz olarak görmek gibi

101 öğretiyorsun sandım millete amk

ders 9: kontrast hatasi

istanbulda 30'lu yillarda üst bas satan bir giyim magazasi varmis ahmet ve hasan biradelerin yürüttügü. ahmet arka odada terzilik yapar hasan da kasada dururmus. bir müsteri bir sey almak isteyip kasada fiyatini sorunca hasan da arka odaya dogru seslenip "ahmet su kumas kac para" diye sorarmis. ahmet ise kumasin asil fiyatinin iki katini seslice telaffuz edermis. hasan sagir ayagina yatip bir daha sorarmis. misal 50 lira dediyse ahmet, hasan da müsteriye "40 dedi galiba" dermis ki müsteri de kirk lirayi "lan on lira kirptim eheheh" edasiyla masaya birakip cikarmis magazadan.

simdi bu hikayeyi bi kenara birakin anlatmak istedigim sey sacma kararlar veriyoruz.

mesela diyelim: kapinizin önündeki bakkalda ekmek 5 lira, 10 dakika yürüme mesafesindeki bakkalda ise 10 kurus. siz bir ekmek almak icin o on dakikayi yürürsünüz. simdi ekmek yerine bilgisayar düsünelim. kapinizin önündeki magazada bilgisayar 500 lira, 10 dakika yürüme mesafesindeki magazada ise 494 lira 90 kurus ayni bilgisayar. peki 10 dakika yürümsünüz 5 lira icin? hayir

halbuki iki örnekte de 5 lira, 5 lira, on dakika yine on dakika. olaya baska türlü baktigimiz icin (ilk örnekte ekmek elli kat pahali, ikincisinde yüzde bilmem kac) ayni yolu ayni paraya farkli nesneler icin yürümüyoruz

ders 7: su konuyu biraz acalim

devam ediyorum. hepimizin dünya hakkinda hayat ve insanlik hakkinda fikirleri vardir. insanlar kötüdür diyen adam bunun icin bircok örnek bulabilir, ve bunu diyen adam karsit delilleri istisna olarak görür. aynisi karsi taraf icin de gecerli. düsünce veya söylem ne kadar soyutsa bu hataya düsme olasiligi da o kadar coktur. bu yüzden falcilar üfürükcü gacilar genel gecer seyler söylerler. "görüyorum.,.. bir seyden cok korkuyorsun" falan gibi. veya "üc gün icinde cok önemli bir sey olacak" ki bu laftan sonra gaciya inanan insanlar olaylari buraya dogru yorar ve her yasadiginda "önemli bir sey" olduguna dair bir kanit arar.

peki dar görüslü olma tehlikesiyle nasil basedebilirsiniz? kendinizle kavga ederek. evet picler: bu hayatta en cok inandiginiz seyi bir kagida yazin ve bu inanci itin zütüne sokun ki hem aciklarinizi görün hem de biri o aciginizi yakaldiignda calismadiginiz yerden vurmus olmasin. böyle hem ufkunuz genisler belki hem de daha saglam bir yasam felsefeniz olur kolay yikilmazsiniz

ders 11: iyilismeden önce dibe vurmak gerek yalani

gecen sene tatil icin antalyaya gittim. bi ara feci karnim agridi doktora gittim. muayne ettikten sonra antibiyotik yazdi, agrilarimin en az üc gün icinde gececegini söyledi. ertesi gün agrilarim daha da cogaldi ve ben doktoru aradim, bana dozu arttirmami iyilesmeden önce daha da kötülesmenin normal oldugunu söyledi. iki sonra artik dayanamayip adac'i aradim ve helikopterle berline getirdiler. acil olarak apandistimi ameliyatla aldilar.

iyilesmeden önce dibe batma süreci büyük bir yalandir ve bunu politikacilardan tut is adamlarina kadar herkes kullanir ama yememek önemli nokta.

misal teknik direktörlerde yapiyorlar bunu: takimin basina gecince zor bir sürec bizi bekliyor vs vs zirvaliyorlar ve bu sözleri isler kötü gidince onlara kalkan oluyor hatta bazimiz vay be adam bildi hee diye alkis tutuyor. halbuki bunu bilmek maharet degil ama sirf bu diyagnozla milyon liralar kazanan insanlar var.

yani bundan sonra bastaki biri zor seneler bizi bekliyor ama sonra iyiye gidicek dediginde süpheyle yaklasin. cünkü bu iyiye gidis onun mahareti degil olayin dogal gidisati olabilir. ve bu cöküs nasilsa siz biat ettiniz ve ses cikarmayacaksiniz diye belki de olmasi gerekenden cok daha derin olur emin olun

özet: hayat inisli cikisli, zor zamanlar gelicek ama sonra refaha kavusucaz diyen bir seften veya baskandan uzak durun cünkü bu sözden sonra o zor zamanlari olmasi gerekenden daha zor yapacaktir. cünkü isini bilen adam böyle bir söz etme ihtiyaci duymaz

ders 4: sen bir koyunsun.

icimizde bizi iten bir güc var, bize sevmedigimiz bir amliyla sirf güzel oldugu veya gibis ihtimali oldugu icin ona saatlerimizi vermemizi saglayan. halbuki zamandan büyük hazine nedir. kaldiki sonunda gibis mikis de olmaz cogu zaman olsa da bekledigimiz kadar güzel olmaz. ve iste bu gücün (islam'da nefs) yaptigi baska bir sey daha var o da sivrilmemeye özen göstermek. yani millet ne yapiyorsa sen de onu yap düsturunu mutlaka ayakta tutmaya calismak. diyelim asansöre bindiniz ve yüzünüz kapiya dönük iceride de 4 kisi daha var. simdi bu dörtü kapiya sirtini dönüp beklese ne yaparsiniz? siz de dönersiniz halbuki cikis o tarafta degil ama sirf sivrilmemek icin sürüden kopmamak icin bunu yaparsiniz, yapariz. sekilde igibta bekler 11 kisilik gruptan 10 kisi kirmizida karsiya gecse siz de yanlis oldugunu bile bile gecersiniz.

bu dürtü insanin dogasinda var ve binyillar boyu da cok önemli bir rol oyandi. düsünün 50.000 sene önce böyük böyük dedelerimiz nobrainin soguk kisinda ava cikmislar ücer beser. gruptan biri panikle kacmaya basladi. dedelerimiz ne yaparlar? onlar da kosarlar cünkü kosmazlarsa bir mammut gelip onlari afiyetle yiyebilir, kosarlarsa en fazla kalori yakmis olurlar.

özet: sirf cogu insan bir seyi yapiyor söylüyor veya inaniyor diye bu sey dogru olmaz. kendi dogrularinizin arkasinda durun ve sasmayin. demir gibi bir iradeye sahip olmak kendinize sayginiz varsa eger boynunuzun borcudur

Ama işin için sex girdimi mantıklı düşünme de yalan oluyo amk . Bak şimdi sex dedim içim bi tuhaf oldu. Ben yarım saate katılırım beyler.

dinleyen var mi bi ses verin

ders 1: hayallerde yasiyor bazi muallakler

hepimiz büyük adam olmayi hayal etmisizdir. sarkici futbolcu dansci her neyse, televizyonda gördügümüz ünlüleri örnek alaraktan. peki bizde bir megastar tarkan olabilirmiyiz? kisisel gelisim kitabina sorsan evet der ama kazin ayagi öyle degil. objektif bir sekilde baktigimizda bu hayalin gerceklesme olasiligi baya düsük hatta sifirin biraz üzerinde o da sizin güzel hatriniz icin.
ama cogu insan böyle bir hayale kapilinca kör olup hatta bazen varini yogunu ortaya koyup bir yola girebiliyor hayali ugruna ve cöküs inanilmaz büyük oluyor.

özet: bir seyin hayalini kurup bunu gerceklestirmek istedigimizde sadece bu isi basaranlara yogunlasiyoruz. ayni seyi deneyip de basramamis insan sayisinin basaranlardan cok daha yüksek olmasina karsin bunu gözardi edip yanlis beklentiler icine giriyoruz. yani bundan sonra bir ise kalkisirken en kötü senaryoyu cizip mental ve ekonomik olarak buna hazir hale geldikten sonra bir ise kalkisin ki üzülmeyin

ders 12: tarih yanilgisi

insanlar hikayeleri severler. lineer ilerleyen bir hikayedir, kendi hayatimiz bile. dogduk büyüdük ve yasiyoruz. ama biz bunu biraz abartiyoruz. mesela tarih yönünden bakalim. herseyi birbiriyle ilintilendiriyoruz. halbuki illa hersey birbiriyle ilintili olmak zorunda degil cünkü bu hayat aslinda sandigimiz kadar lineer degil.

mesela diyelim gecmiste bi karar aldiniz. ve bu karar simdi hayatinizi mahfetti. sonuc? karar kötüydü ve karar yüzünden hayatim mahfoldu. ama iste öyle degil picler
özetlemek gerekirse. o anda verdiginiz karar o an icin dogru olabilir, ve yine de hayatiniz mahfolabilir. dünyadaki döngü mantikli islemiyor maalesef. yani hem kendi hayatimizda hem de tarihte "o zaman anlamayip simdi anladigimiz" gercekler aslinda sadece birer yanilgi.

özet: hayat bir cizgi degil, bir cok cizgiden ibaret

ders 15: olaylari sonucuna göre degerlendirmek.

bu konuya daha önce de degindim ama önemli bir konu ve bu hataya gibca düsüyoruz. bir olayin sonucuna bakip eger sonuc kötüyse atilan adimlari yanlis adim olarak görüyoruz tam tersi sonuc iyi ise atilan adimlari dogru adim olarak yorumluyoruz. halbuki bu her zaman böyle degil

bir futbol macini örnek alalim. durum 0-1 takiminizin aleyhine ilerliyor ve son 10 dakikaya girildi. ne yapmaniz gerek teknik direktör olarak? takimi ataga kaldirmak, defanstan adim cikarip ofansif oyuncu sahaya sürmek. bu dogru karardir. ama sonuc illa maci kazanmak veya berabere bitirmek olmayabilir. hatta durum 0-2'ye bile gelebilir. ama bu verdiginiz karari yanlis kilmaz.
yine ayni örnekte son on dakikada savunmaya gömülmek sacma bir karardir. diyelim ki es kaza bir penalti kazanip maci berabere bitirdiniz veya arkasinda bir de kendi kalesine bir gol geldi veya uzaktan bir sutla maci aldiniz. sonucun pozitif olmasi kararinizi dogru kilmaz.

özet: her iyi sonucun arkasinda dogru bir karar olmayabilir her dogru karar iyi bir sonuc vermez. haksizlik etmeyin kendinize

rezerved

@75 eyvallah

dinliyom seni ccc sessiz dinleyiciler ccc

yaz dostum agzına saglık şu sıralar aradıgımdan