0
GEZEGEN SAYISI 8’E iNDi...
Güneş Sistemi’nin dokuzuncu gezegeni olarak bilinen Plüton’un keşfinden tam 76 yıl sonra gökyüzü karıştı. Geçen yıl bulunan ve Plüton’dan daha büyük olan gökcisim Xena’yı hangi sınıfa sokacağını bilemeyen gökbilimciler toplandı ve Güneş sisteminden bir gezegeni attı!..
Gezegen’in yeni tanımı: kendi çekim kuvvetinin etkisiyle yuvarlaktır, Güneş’in etrafında döner ve yörüngesi diğer gök cisimlerinden arınmıştır.
Xena Plüton’u yedi!.. Çek Cumhuriyeti’nin başkenti Prag’da toplanan bilim zirvesinde Galileo’dan 400 yıl sonra, “gezegen” kelimesinin tanımı üzerinde karar verildi. Tartışmanın nedeni, dünyadan en uzak ve Güneş Sistemi’nin dokuzuncu gezegeni olarak görülen Plüton’un keşfedilmesinden 76 yıl sonra, geçen yıl bulunan bir gökcismi. Plüton’dan daha büyük olan (çap olarak yaklaşık 3 bin kilometre) ve ABD’li astronotlar tarafından geçen yıl bulunan “Xena” adlı “2003 UB313” kod numaralı gökcisminin 10’uncu gezegen olduğu iddia edilmişti.
işte uzmanlar, şimdi bu sorunun yanıtını tartıştılar ve sonunda Güneş Sistemi’ndeki gezegen sayısını artırmak yerine, mevcutlardan birini (Plüton’u) “gezegen” sınıfından çıkardılar. Ve, “cüce gezegen” adını aldı.
Toplantı öncesi yerli ve yabancı basında gezegenler hakkında şu bilgiler verildi:
Bir gezegeni ‘gezegen’ yapan nedir?
Ne yazık ki, bu konuda kesin belirleyici, işe yarar kurallar yok. Gezegen sözcüğü (hem Türkçedeki gezegen, hem de Batı dillerindeki planet) gezmek kelimesinden türetilmiş. Çünkü ilk gökbilimciler bu gökcisimlerinin yıldızların çevresinde ‘gezindiklerini’ keşfetmiş. Bu tanıma bir yıldızın yörüngesinde dolaşan ve kendisi ışık saçmayan her gökcismine gezegen denmesini gerektiriyor. Böylece, Güneş Sistemi’nde yer alan binlerce meteor da gezegen sayılacak. Bu yüzden Prag’dan yapılan toplantıda, ‘gezegen’ tanımına bir netlik getirilmesi hedefleniyor.
Plüton’un gezegen olup olmadığı niye tartışılıyor?
Bir defa, Plüton diğer gezegenlerden çok küçük. Ay bile ondan 1.5 kat daha büyük. ikincisi, son yıllarda Güneş Sistemi’nde Quaoar (2002) ve Sedra (2004) gibi daha büyük gökcisimleri bulundu ama hiçbirine ‘gezegen’ denmedi. Son olarak Plüton’dan daha büyük olan Xena’nın bulunmasıyla Plüton’un gezegenlik statüsü epey sarsıldı. Öte yandan bazı gökbilimciler, Plüton’dan gezegenlik statüsünü almaktansa yeni gökcisimlerine ‘gezegen’ statüsü vermenin daha doğru olacağını düşünüyor.
Toplantıda gezegenler için getirilebilecek muhtemel tanımlar neler?
Birçok astronom, gezegenler için bir büyüklük limiti getirilmesini ve genişliği 2 bin kilometrenin altında olan gökcisimlerinin gezegen sayılmamasını savunuyor. Bazı astronomlarsa daha fazla sabit kriterden yana. Bir gezegen küre şeklinde olmalı, çevresindeki yakın komşularından daha büyük olmalı ve aynı yörüngeyi paylaşmakta olduğu tüm diğer gökcisimlerine göre dominant olmalı.
Gökbilimciler niye şimdi karar veriyor?
Geçen yıl Güneş Sistemi’nde Xena adı verilen ve Plüton’dan daha büyük bir gökcismi keşfedilince bu tartışma patlak verdi. Xena, 1846’da Neptün’ün keşfinden bu yana Güneş Sistemi’nde keşfedilen en büyük cisim. Eğer Plüton gezegense, Xena da gezegen sayılmalı, eğer Xena gezegen değilse o zaman Plüton da değil. Gökcisimlerinin adlarını belirleyen Uluslararası Gökbilim Birliği, en sonunda bu sorunu tartışmak ve gezegen tanımını açıklığa kavuşturmak için bir araya gelmeye karar verdi.
Prag’da düzenlenen gökbilim zirvesi, bu konuda son sözü söyleyecek. Toplantıdan çıkacak en muhtemel sonuç, Plüton’un konumunu koruması ve Xena’nın resmen Güneş Sistemi’nin 10’uncu gezegeni ilan edilmesi.
Tümünü Göster
