1. 1.
    0
    panteist
    panteizm ya da tümtanrıcılık (doğatanrıcılık, kamutanrıcılık) evrenin bütününü tanrı olarak kabul eden felsefi görüştür. panteizm'de, pan-enteizm'den (kamusaltanrıcılık) farklı olarak her şey tanrı'nın bir parçası olarak kabul edilir, tanrı her şeydir ve her şey tanrı'dır. tanrı'nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığı yoktur. tanrı doğada, nesnelerde, insan dünyasında vardır.

    spinoza ağırlıklı panteizm algılayışına göre, tanrı her şeydir ve her şey tanrı'dır. tanrı-evren-insan ayırımı yoktur, böyle bir ayrım aklın yanılsamasıdır. tanrıbilimsel olarak; tanrı, evren ve insan; birdir, aynıdır. aşkın bir tanrı var olmadığı gibi, herhangi bir yaratmadan da söz edilemez. spinoza'nın bu görüşü, ailesinin göç ederek ayrıldığı endülüs i̇spanya'sındaki ünlü mutasavvıf muhiddin-i arabî'nin etkisiyle oluşmuştur. bilindiği gibi, arabî'nin görüşü "vahdet-i vücut" olarak ileri sürülmüştü. ancak birçoklarının sandığının aksine, spinoza'nın panteizmi ile arabî'nin vahdet-i vücut anlayışı birbirinin aynı değildir. spinoza'da, tanrı evrendedir ve evren kadardır. arabî'de ise evren, tanrı'dadır ve bu durum tanrı 'yı sınırlamamaktadır.

    i̇ngiliz düşünürü white head'e göre, tanrı'nın her türlü değişmenin ötesinde değişmez bir niteliği ve bunun yanında bir de değişen ve oluşan bir niteliği vardır. tanrı değişmeyen yanıyla devinimi başlatmıştır ve evrenin bilincindedir. ancak tanrı bu konumda kalmış olsaydı; ilk devindirici, özgür, öncesiz ve yetkin olarak kalacak ama varoluşa katılmamış olacaktı. diğer niteliği ile ise tanrı, değişme ve oluşma sürecinin içinde ve bilincindedir. bu nedenle tanrı'nın evrende içkin (evrenin maddesine karışmış, evrenin içinde bulunan) olduğunu söylemek de doğrudur. evrenin tanrı'da içkin olduğunu söylemek, tanrı-evren ilişkisinin karşılıklı olduğunun farkına varışın göstergesidir
    ···
   tümünü göster