uçak nasıl uçuyor

Genellikle uçakların kuyruk bölümüne yerleştirilen kayıt cihazları tüm yük uçaklarında, küçük uçaklarda ve özel uçaklarda kullanılabilir. Hava taşımacılığı yapılan uçaklarda FAA(Federal Aviation Administration ) iki tür veri kaydedici kullanma zorunluluğu getirmiştir. Giderek aynı kutu altına alınan bu iki kayıt cihazından biri FDR( Flıght Data Recorder) ve diğeri CVR( Cocpit Voıce Recorder) dır.

FDR’ler bir çok uçuş verilerini kaydederken CVR’ler uçuş ekibin radyo sistemleri ve intercom üzerinden yaptığı tüm konuşmaları ve kokpitteki tüm sesleri kaydeder.

Teknolojik ilerlemeler kara kutuların bir evrim sürecinden geçmesini sağladı. 1958 yılında FDR’ler piyasaya ilk çıktığında kayıt ortamı olarak nikel içerikli paslanmaz çelik bantlar kullanılmakta idi. 6 ila 10 arasında ki kısıtlı sayıdaki verilerin yaklaşık şekli , bu bandın üzerine büyük uçaklarda 8, büyük gövdeli uçaklarda 24 saat süreyle çizilmekteydi.

Bu cihazların içindeki metal bantların değiştirilme gerekliliği yanı sıra kaydettikleri verileri çözmesi oldukça zordu. 1983 ile 1986 yılları arasında 75 uçağın maruz kaldığı kaza veya olaylarda ,uçaklarda bulunan metal bantlı FDR’lar üzerinde yürütülen bir araştırmada NTSB, bu cihazların yüzde 48.de ilgili bilgilerin kaydedilme ve okunma arızalarının olduğunu belirlemiştir. Bunun yanı sıra verilerin çok hassas olarak kaydedilmemesi ,okuma yapılırken bir inch’in yüzde biri kadar sapma olasılığı FAA’nın 1987 yılında Amerika da ki Part 121 havayolu uçaklarında metal bant FDR’ların kullanılmasının yasaklanmasını ve bu tiplerin yerine manyetik bant üzerine 24 saat kayıt yapan DFDR ( Digital Flıght Data Recorder ) lara bırakmasına neden olmuştur. ( B727 uçaklarımızda bir sene öncesine kadar kullanılan bu tipler SSFDR larla değiştirilmiştir.)

Dizayna göre 200 civarında veri kaydedebilen DFDR’ların okunması daha kolay güvenilirliği daha fazladır. Veriler digital formatta sonsuz döngülü bir bant üzerine 25 saat süreyle kaydedilmektedir. Bu cihazların okunabilirliği güvenilirliği ve bakımları daha kolay ve ucuzdur. Bu tip DFDR’ler RJ,B737-400/500 ve A310 uçak tiplerinde kullanılmaktadır.

Gelişen teknoloji bakım masraflarını daha aşağı çeken , kaydedilebilen veri sayısını arttıran güvenilirliği yüksek okuma kolaylığı daha iyi olan SSFDR’ların üretilmesine imkan sağlamıştır. 1990 yılından bu yıla üretilen SSFDR’lar kayıt cihazlarının Solid Stade modelleridir ve kayıt ortamı olarak EEPROM çiplerini kullanırken dizayn amacına göre 400’e yakın veri kaydederler. Bu tipler filomuzda A340 ve B737-800,B727 uçaklarımızda kullanılmakla birlikte B737-400/500 ve A310 uçaklarına da efektiftir.

FDR’a kayıt edilmesi gerekli bilgiler uçak sensörlerden ve kompütürlerden öncelikli FDAU (Flıght Data Acquization Unit) ‘e gider. FDAU’den iki fazlı Harvard PCM hattı üzerinden 768 bit/sec 64 word/sec) hızıyla bilgiler FDR’ye gönderilir. Veri kayıt hızı SSFDR takılı olan A340’larda bilgiyi direk olarak uçaklardaki sensörlerden almaktadır. A727 tipinde böyledir.

Teknolojik gelişmeler CVR üretimini de etkilemiş ve 1965’te analog ses bilgisini sonsuz döngülü standart kaset tipli bir banda 30dk süre ile kaydeden kayıt cihazları digital formatta 2 saatlik ses kaydını yapan SSCVR formatına dönüşmüştür. 30 dk’lık ses kaydı için 27 megabaytlık memory ,2 saatlik kayıt için ise 82 megabayt gerekmektedir. Yeni üretilen uçaklarda bu son ürünler kullanılırken ,eski uçaklarda CVR, ve DFDR’lar hala kullanılmaktadır. CVR’a dört adet mikrofon girişi vardır. Bunlardan birincisi overhead panele yerleştirilendir. Bu sayede korna sesleri motor ve diğer dış sesler kaydedilebilir. Diğer bir giriş sayesinde heads’lerden alınan sesler (pilot, yardımcı pilot ve uçuş mühendisi için ) kaydedilir. Diğer girişler ile digital bilgiler (voıce data) kaydedilmektedir.

Uçağa enerji verilir verilmez kayıt etmeye başlayan kara kutular güç kesildikten 5 dakika sonra kaydı tamamlar. Bu noktada yukarıda açıklandığı gibi takılan unıt’in özelliğine göre uçaktan son 25 saatin verileri ve son 30 dk veya 2 saatin kokpit ses kayıtlarına ulaşılabilir.

Cihazlar 1100 C sıcaklığa yarım saat,260 C’e on saat,3400 G’lik bir çarpma kuvvetine 6msec ,uçak yakıtına 48 saat dayanıklıdır. Ayrıca 3 metreden düşen 225 kg’lık bir ağırlığa karşı dirençlidir.

Herhangi bir kaza anında uçak karaya düşmüş ise kara kutular üzerindeki beyaz yansıtıcı şeritler sayesinde daha kolay bulunabilir. Uçağın suya düşmesi durumunda ise kayıt cihazlarının üzerinde takılı olan ULB ( Underwater Locater Beacon) lar 20000 feet de 30 gün süreyle yaklaşık 37,5 Khm frekansla yayın yaparak kara kutuların bulunmasını sağlar.

Günümüzde hava taşımacılık uçaklarında bulunan kayıt cihazları sayesinde büyük kazaların arkasında yatan esrarengiz durumları aydınlatmak sorun olmaktan çıkmıştır. Pilotlar ile ATC arasında konuşmaların kaydedildiği ses kaydedicileri yardımı ile araştırmacıları sabırla , neyin yanlış gittiğini saniye saniye inceleyerek , şaşılacak kadar ayrıntıyı bir araya getirmektedirler.

Regülasyonlar kayıt edilen veri sayısını arttırmaya dursunlar , tüm kayıt bilgileri ile kaydediciler daha güvenli uçuşları bir gerçek haline getirmek için bilgi sağlamaya devam etmektedirler.