uçak nasıl uçuyor

Bir Uçağı Kumanda Etme

Kaldırma kuvveti uçuşun dört temel kuvvetlerinden biridir. Diğerleri itki
geri süreklemeye yer çekimidir. Bu dört kuvveti çiftler halinde düşünebilirsiniz.
Bir uçağın uçabilmesi için kaldırma kuvvetinin yerçekimi kuvvetinden daha
fazla olması gerekir

Kontrol yüzeyleri:

Bir uçak havalandıktan sonra devamlı kontrol altında tutulmak zorundadır
aksi halde yere çakılır. Uçak dengede tutulmalı ama aynı zamanda yönde değiştirilmelidir.
Yön değiştirme kanada menteşeli yalpa kanatçığı ve kuyruğa menteşeli irtifa
dümeni ile istikamet dümeni adı verilen hareketli parçacıklarla sağlanır.
Bütün bu parçalar kontrol yüzeyleri olarak bilinir. Kontrol yüzeyleri uçağın
çerçevesinden akan havanın bir kısmının akış yönünü değiştirir. Havanın
akışındaki bu değişiklik uçağın hareket yönünü değiştirir.

Yalpalama:

Yalpa kanatçıklarını kullanarak kanadı yukarı ve aşağı doğru hareket ettirmeye
yalpalama denir. Örneğin sol yalpa kanatçığını aşağıya indirmek sol kanadı
yukarıya sağ kanadı ise aşağıya iter.

Yunuslama:

irtifa dümenini kullanarak uçağın gövdesini yukarıya ve aşağıya doğru hareket
ettirmeye yunuslama hareketi denir. Örneğin irtifa dümenini aşağıya indirmek
uçağın kuyruğunu yukarıya doğru kaldırarak dalışa geçmesini sağlar. Bir
uçak itki kuvveti yaratmak için motorlarını kaldırma kuvveti yaratmak içinse
kanatlarını kullanır. Modern uçaklar daha az geri sürükleme yaratacak şekilde
tasarlanmışlardır.

Sapma :

Uçağın yana dönme hareketine sapma denir. istikamet dümeni ile kontrol edilir.
Örneğin istikamet dümenini sola çevirmek uçağın burnunu da sola çevirecektir.

Yana Yatarak Dönüş:

Yana yatarak dönebilmek için kontrol yüzeyleri aynı anda kullanılabilir.
Düzgün bir şekilde belirli bir açıda dönmek için yalpa kanatçıkları ve istikamet
dümeni sapma ve yalpa hareketlerini yaratırlar.

Stol :

Bir uçak tırmanışa geçtiği zaman uçuş açısı artar ve hava kanatlarının üzerinden
düzenli olmayan bir şekilde akmaya başlar. Eğer bir uçak yeteri kadar gücü
olmadan çok dik bir şekilde yükselmeye başlarsa hava kanadın üzerinden akabilmek
ve kaldırma kuvveti yaratabilmek için yeteri hıza sahip olamaz. Havanın
akışı bozulur ve uçak yere doğru düşmeye başlar. Buna stol olma denir. Pilotlara
stol olmama ve bu durumdan kurtulma yolları öğretilir. Ancak uçak yere yakınken
stol olmak çok tehlikeli olduğu için modern uçaklarda stol'u önlemek için
stol uyarı sistemi adı verilen bir grup algılayıcı bulunur.

Diğer Kontrol
Yüzeyleri:

Modern uçakların çoğunda irtifa dümeni yalpa kanatçığı ve istikamet dümeninin
yanı sıra bozucular ve slatlar gibi başka kontrol yüzeyleri de vardır. Slatlar
kanatçıkla benzer bir iş yapar. Kandın ön tarafından yani hücum kenarından
ileri doğru uzarlar. Bozucular kanadın üst yüzeyinde yerleştirilmiş ve yukarı
doğru kaldırıldıklarında kanadın üzerindeki hava akımını bozan geniş panellerdir.
Daha az kaldırma ve daha fazla geri sürükleme yaparlar. Ya yalpa kanatçıklarının
etkisini arttırmak yada uçağın hızını azaltmak için hava freni olarak kullanırlar.

Suni Ufuk:

Suni ufuk pilota uçağın düz uçup uçmadığını bildirir. Jiroskopun kadranında
dünyanın ufkuyla paralel bir çizgi vardır. Bu çizgi suni ufuktur. Uçak bir
yana yattığı zaman o yöndeki kanadı temsil eden çizgi ufuk çizgisinin altına
iner. Örneğim uçak yana yatarak dönerken ufuk çizgisi yan yatıyor gibi gözükür.
Gerçekte ufuk çizgisi dünyanın ufkuyla paralel kalırken uçak onun etrafında
yan yatmaktadır.

Pitot Tüpü ve Hava Hız Göstergesi:

Pitot tüpü uçağın kanadına yada gövdesine monte edilen küçük bir tüptür.
iki tip hava basıncını ölçer. Statik hava basıncı denen tüpün çevresindeki
havanın basıncını ve ilk vuruş basıncı denen uçak uçtukça tüpün içinde hızla
akan havanın basıncını. Bu bilgiler uçağın uçuş aletlerine iletilir. Bir
uçağın havadaki hızı hava hız göstergesi ile gösterilir. Pitot tüpü tarafından
ölçülen ilk hava basıncı arasındaki ilişki hava göstergesi tarafından uçağın
hava hızına dönüştürülür.

Elektronik Kablolu Uçuş:

Çok yeni uçaklarda hidrolik sistemlerinin bazıları yerini elektronik kablolu
uçuş adı verilen daha gelişmiş bir sisteme bırakılmıştır. Elektronik kablolu
uçuşta elektrik kabloları bir bilgisayardan çıkıp kanatlarda ve kuyrukta
bulunan elektrik motorları ve küçük hidrolik sistemlerin birleşiminden oluşan
aktüatörlere gider. Pilot kontrollere hareket verdiğinde bilgisayardan gelen
sinyaller kontrol yüzeylerini hareket ettirmeleri için motorları ve hidrolikleri
yönlendirir. Elektronik kablolu uçuş sistemlere göre daha hassas ve daha
hafiftir ayrıca bozulduğunda tamir edilmesi daha kolaydır ve uçağın uçuş
bilgisayarı ile uyumludur.

Altimetre :

Altimetre pilota uçağın irtifasını yani yerden yüksekliğini gösterir. Kimi
altimetreler radar kullanılırken kimide pitot tüpünden gelen statik basınç
değerini kullanır. Yükseklere çıkıldıkça hava basıncı azalır, altimetrede
çevredeki hava basıncı değerinden yararlanarak uçağın yüksekliğini hesaplayabilir.

Basınçlandırma :

Bir uçak yükseklere çıktıkça etrafındaki hava incelir. Modern bir jet yolcu
uçağının uçtuğu irtifada yolcuların nefes alması için yeterli hava yoktur.
Yolcuların ve mürettebatın normal şekilde nefes alabilmeleri için yolcu
uçağının hava sızdırmaz gövdesi basınçlı hava ile doludur.

Jiroskop:

Uçağın hareketlerindeki yön değişikliklerini saptamaya yardım eden iki ana
alet vardır. Bunlar jiroskop ve ivmeölçerdir. Uçaklarda kullanılan jiroskop
dairesel bir çerçeve içinde hızla dönen bir cisimdir. Çerçeve uçakla birlikte
hareket ederken risk her zaman tam olarak aynı pozisyonda durur. Çerçevenin
döndüğü yön ve dönüş miktarı pilota uçağın hareketindeki değişiklikleri
bildirir. Jiroskop suni ufuk ve bir tür manyetik olmayan pusula olan istikamet
jiroskobu gibi önemli seyrüsefer aletlerinde kullanılır.

ivmeölçer:

ivmeölçer, jiroskop ile hemen hemen aynı görevi yapan elektronik bir aittir.
ivmeölçerin bir parçası sabit bir konumda dururken , diğer parçası uçakla
beraber hareket eder. Elektrik, iki parça arasında manyetik bir alan oluşturur
ve uçağın hareketindeki herhangi bir değişiklik bu manyetik alanı bozar.
Bu değişiklik hareketin miktarını hesaplayan bir bilgisayara gönderilir.