şakirt panpalar bunu cevaplayın

panpa, özgür irade de vardır, tek tanrı olan allah da. ancak şöyle de bişey var; istidad dediğimiz ya da genel manasıyla kabiliyet dediğimiz birşey var. bahsettiğin olayın da farklı boyutları var panpa. üzerine kitaplar yazılır ama kısaca özetleyim, bildiğim kadarı ile...

insan eğer cinayet işlemek yönünde bir irade gösteriyorsa, diğer yanda da cinayetten uzak bir insan iradesi yaratılmışsa, insan eğer sahip olduğu cinayet işlemeye teşvik edici istidadlarını cinayetten uzak olma hususunda geliştirirse, -allah en doğrusunu bilir ama- onun alacağı mükafat, cinayet işleme eğilimi olmayan insana göre daha fazladır. yani bu aslında bir fırsat olarak insana sunulmuş olabilir.

bu dünyadan evvel yaratılmış farklı bir dünya daha vardı ki hepimiz bunu kabul ederiz. nitekim şeytan kötü bir varlıktır kabulünü, şeytanın bu dünyada değil, bundan evvelki dünyada yaptığı kötülükler neticesinde yapmaktayız. şimdi, dünyaya gelmeden evvel ruhların bulunduğu ortamda nelerin geliştiğini, bu nedenle insanların hangi istidadlar ile, ne üzerine donatıldığını bilmek ve bu konuda kesin bir hüküme varmak pek makul olmaz. sadece varsayımsal davranabiliriz. en basitinden; "bu dünyada iyi anlaşan iki kişi, ruhlar aleminde karşılaşmıştır." bütün hayatı sadece dünya hayatı olarak ele almak doğru değil yani.

kaldı ki sebepler, esbablar ve müsebbib arasında farklılıkları ve ilişkiyi iyi okuyabilmek gerekir. yani ben cinayet işleme kabiliyetine sahibim. öfkesini kontrol etmekte zorlanan, otokontrol mekanizması diğer insanlara nazaran daha zayıf işleyen biriyim diyelim. bir sebepten sana sinirlensem ve seni öldürsem. bu iş için kendimce haklı sebeplerim var. sebeplerin kader eli ile meydana gelmesi var. "senin kaderinde benim tarafımdan öldürülmek var." bir de iradesi herşeyin üstünde olan allah'ın bu olaydan evvelde haberdar olması var.

ben seni öldürsem, bu benim elimde olan bişey. fakat öldürmeyedebilirim. ancak ölsen de ölmesen de bunun neticesini önceden bilecek olan allahtır. lakin ben seni, allah biliyor, kaderin böyleymiş diye öldürmüyorum. sadece seni öldüreceğimi, kaderini önceden allah biliyor. o yüzden irade özgürdür ve her ne yapacaksan da bunu önceden bilen bir allah var panpa.

edit: konu hakkında ilmi daha fazla olan panpalar varsa ve yanlış olduğunu düşündükleri hususlar varsa bildirirlerse sevinirim.